Proces usamodzielnienia to długotrwały proces wychowawczy mający na celu podjęcie przez osobę usamodzielniającą się dojrzałego życia w integracji ze środowiskiem.
INDYWIDUALNY PROGRAM USAMODZIELNIENIA
Pełnoletni wychowanek placówki opiekuńczo-wychowawczej lub rodziny zastępczej może przystąpić do realizacji takiego programu i ubiegać się o przyznanie pomocy pieniężnej. Stwarza to szansę dla osób, które są w trudnej sytuacji życiowej, ale starają się współpracować z instytucją pomocy społecznej w kwestii swojego usamodzielnienia i stopniowo rozwiązywać problemy wiążące się z uzyskaniem samodzielności.
Pomocą mającą na celu usamodzielnieni, mogą być objęte osoby opuszczające:
- placówki opiekuńczo-wychowawcze; domy dziecka i rodzinne domy dziecka
- rodziny zastępcze
- zakłady poprawcze
- młodzieżowe ośrodki socjoterapii
- schroniska dla nieletnich
- domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej
- domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży
Pomoc taka udzielana jest w trybie postępowania administracyjnego, a o jej przyznanie ubiega się wychowanek, który złożył zaopiniowany przez opiekuna usamodzielnienia wniosek o przyznanie danej formy pomocy.
Warunkiem przyznania pomocy jest zobowiązanie osoby usamodzielniającej się do realizacji Indywidualnego Programu Usamodzielnienia, który musi być zatwierdzony przez kierownika właściwego pod względem miejsca zamieszkania usamodzielnianego organu pomocy społecznej (np Powiatowe Centrum Pomocy Społecznej, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej).
W realizacji programu osobę usamodzielniającą się wspiera opiekun usamodzielnia, którym może być jedno z rodziców zastępczych, dyrektor placówki, wychowawca, psycholog, nauczyciel lub inna osoba wskazana przez usamodzielniającego.
Indywidualny Program Usamodzielnienia przygotowuje się co najmniej miesiąc przed osiągnięciem pełnoletniości, biorąc pod uwagę sposób i formy:
- wspierania osoby usamodzielniającej się w kontaktach z rodziną i środowiskiem
- uzyskania przez nią wykształcenia
- pomocy w ustaleniu uprawnień do ubezpieczenia zdrowotnego i przysługujących świadczeń
- pomocy w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych
- podjęcia zatrudnienia
Indywidualny Program Usamodzielnienia musi uwzględnić kolejność podejmowanych działań oraz terminy ich realizacji, w przypadku zmiany sytuacji życiowej można dokonać zmian, które wymagają zatwierdzenia przez kierownika właściwego organu pomocy społecznej.
Formy pomocy dla osób usamodzielnianych:
- pomoc pieniężna na kontynuowanie nauki
- pomoc pieniężna na usamodzielnienie
- pomoc na zagospodarowanie w formie rzeczowej
- pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych
- pomoc w uzyskaniu zatrudnienia
Pomoc pieniężna przysługuje, jeżeli:
- umieszczenie w placówce lub rodzinie zastępczej nastąpiło na mocy postanowienia sądu i trwało co najmniej rok
- osoba usamodzielniająca się jest zdolna do samodzielnej egzystencji oraz spełnia kryteria dochodowe
- osoba usamodzielniająca się przystąpiła do realizacji Indywidualnego Programu Usamodzielnienia
Warunkiem przyznania pomocy pieniężnej na usamodzielnienie i kontynuowanie nauki jest:
- wskazanie, co najmniej na dwa miesiące przed osiągnięciem pełnoletności wskazanie osoby, która będzie pełniła funkcję opiekuna usamodzielnienia oraz przedstawienie pisemnej zgody tej osoby
- złożenie Indywidualnego Programu Usamodzielnienia oraz wniosku o przyznanie pomocy
Wniosek o przyznaje pomocy pieniężnej na usamodzielnienie i pomocy pieniężnej na kontynuowanie nauki składa osoba usamodzielniająca się. Wniosek składa się do starosty właściwego powiatu za pośrednictwem kierownika organu pomocy społecznej, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed umieszczeniem w rodzinie zastępczej lub skierowaniem do placówki.
Starostą właściwym do przyznania takiej pomocy na usamodzielnienie jest starosta powiatu, w którym mieszkała osoba usamodzielniająca się przed umieszczeniem w placówce.
POMOC PIENIĘŻNA NA KONTYNUOWANIE NAUKI
Przyznawana jest osobom na czas kontynuowania nauki w gimnazjum, szkole ponadgimnazjalnej czy szkole wyższej do czasu jej ukończenia, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez osobę usamodzielnianą 25 lat. Pomoc ta przyznawana jest na czas trwania roku szkolnego czy roku akademickiego.
Warunkiem przyznania pomocy jest przedłożenie na początku każdego semestru zaświadczenia stwierdzającego kontynuowanie nauki.
POMOC PIENIĘŻNA NA USAMODZIELNIENIE
W przypadku, gdy osoba usamodzielniająca się kontynuuje naukę, pomoc pieniężna na usamodzielnienie jest wypłacana po ukończeniu nauki ( w uzasadnionych przypadkach może być wypłacona w trakcie nauki). Warunkiem przyznania pomocy jest złożenie pisemnej deklaracji zawartej w Programie Usamodzielnienia. Taka deklaracja powinna zawierać informację, że przeznaczeniem pomocy będzie zaspokojenie ważnej potrzeby życiowej osoby usamodzielnianej, a w szczególności na:
- polepszenie warunków mieszkaniowych
- podniesienie kwalifikacji zawodowych
- pokrycie wydatków związanych z nauką
Pomoc pieniężna na usamodzielnienie i kontynuowanie nauki przysługuje osobie usamodzielniającej się:
- samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza 200% kryterium dochodowego na osobę samotnie gospodarującą
- w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza 200% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie
Wysokość kryterium dochodowego jest zmienna ( np można zapytać o nią pracownika socjalnego)
KRYTERIA PRZYZANAWANIA POMOCY PIENIĘŻNEJ NA USAMODZIELNIENIE
Wysokość pomocy pieniężnej na usamodzielnienie dla osoby opuszczającej placówkę opiekuńczą ustala się w kwocie odpowiadającej:
- 400 % podstawy w przypadku, gdy osoba usamodzielniająca się przebywała w palcówce opiekuńczo-wychowawczej typu socjalizacyjnego, rodzinnego lub domu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie przez okres powyżej trzech lat, w przypadku przebywania w danej placówce od dwóch do trzech lat, wysokość pomocy pieniężnej będzie odpowiadała 200 % , w przypadku okresu od roku do dwóch lat pomoc ta wynosić będzie 100 % podstawy
- 400 % podstawy w przypadku, gdy osoba usamodzielniająca się opuszcza dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży
Wysokość pomocy pieniężnej na usamodzielnienie dla osoby usamodzielniającej się z rodziny zastępczej lub opuszczającej młodzieżowy ośrodek wychowawczy, zakład poprawczy, schronisko dla nieletnich, specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy ustala się w kwocie odpowiadającej:
- 300 % podstawy w przypadku, gdy osoba usamodzielniana przebywała w danej placówce przez okres powyżej trzech lat
- 200 % podstawy w przypadku, gdy osoba usamodzielniana przebywała w danej placówce przez okres od dwóch do trzech lat
- 100 % podstawy w przypadku, gdy osoba usamodzielniana przebywała w danej placówce przez okres od roku do dwóch lat
POMOC NA ZAGOSPODAROWANIE W FORMIE RZECZOWEJ
Aby uzyskać taką pomoc należy złożyć komplet dokumentów według tych samych zasad jak przy innych świadczeniach pomocy społecznej w odpowiedniej instytucji w miejscu osiedlenia, czyli tam, gdzie osoba usamodzielniająca się mieszka z zamiarem stałego pobytu. Oznacza to, że może to być mieszkanie pochodzące z zasobów komunalnych, TBS, mieszkania po członkach rodziny lub część mieszkania,, do których ma prawo np. w wyniku dziedziczenia i potwierdzony jest fakt jej zameldowania w nim.
Mieszkania chronione, wynajmowane, miejsce czy pokój w instytucji pomocy społecznej nie są miejscem stałego osiedlenia i takie przypadki wymagają szczególnego uzasadnienia.
W skład pomocy na zagospodarowanie mogą wchodzić:
- materiały potrzebne do przeprowadzenia remontu i wyposażenia mieszkania
- niezbędne urządzenia i sprzęty domowe
- pomoce naukowe
- sprzęty rehabilitacyjne
- sprzęt, który może pomóc w podjęciu zatrudnienia
Osoby usamodzielniająca się ma prawo do:
- ubiegania się oświadczenia pieniężne przysługujące osobom usamodzielniającym się
- uzyskania wszelkich informacji o formach współpracy i zakresie wsparcia ze strony opiekuna oraz pracownika socjalnego prowadzącego sprawę
- uzyskania wsparcia i pomocy ze strony pomocy społecznej w rozwiązywaniu problemów związanych ze szkołą, zatrudnieniem, problemami rodzinnymi, mieszkaniowymi, prawnymi lub innymi
- ubieganie się świadczenia pieniężne zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, a także korzystania z ofert organizacji i instytucji wspierających młodzież wchodzącą w dorosłe życie
Osoba usamodzielniająca się jest zobowiązana do realizacji Indywidualnego Programu Usamodzielnienia, poprzez :
- faktyczną naukę w szkole lub na uczelni oraz uzyskanie wykształcenia zgodnego ze swoimi zdolnościami i aspiracjami
- w przypadku nauki w systemie wieczorowym lub zaocznym czynienia starań, aby podjąć zatrudnienie
- uczestnictwa w programach lub zajęciach kierowanych do młodzieży, które pozwolą na uzyskanie dodatkowych kwalifikacji lub uzyskanie zatrudnienia
- kontaktu i stałej współpracy z opiekunem usamodzielnienia i pracownikiem socjalnym
Do zadań opiekuna usamodzielnienia należy:
- zapoznanie się z dokumentacją i drogą życiową osoby usamodzielniającej się
- opracowywanie wspólnie z osobą usamodzielniającą się, ocena realizacji oraz modyfikowanie Indywidualnego Programu Usamodzielnia
- współpraca z rodziną osoby usamodzielniającej się oraz ze środowiskiem lokalnym, zwłaszcza ze szkołą i gminą
- opiniowanie wniosku o pomoc pieniężną na usamodzielnienie się czy kontynuowanie nauki
- podjęcie współpracy z osobą usamodzielniającą się na okres trzech lat licząc od momentu opuszczenia placówki
Wykaz podstawowych dokumentów niezbędnych do przyznania pomocy pieniężnej:
- postanowienie sądu umieszczeniu w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej
- Indywidualny Program Usamodzielnienia
- zaświadczenia określające okres pobytu w placówce opiekuńczo-wychowawczej czy rodzinie zastępczej
- akt urodzenia
- kopia dowodu osobistego
- poświadczenie zameldowania osoby usamodzielniającej się oraz inne dokumenty świadczące o miejscu faktycznego zamieszkania przed umieszczeniem w rodzinie zastępczej czy placówce
- informacja o dochodach osoby usamodzielniającej się lub rodziny, z którą ta osoba prowadzi wspólne gospodarstwo domowe (np dochody z prac zarobkowych, renta rodzinna, alimenty, decyzje o przyznaniu zasiłku pielęgnacyjnego, orzeczenie o niepełnosprawności)
- wniosek o przyznanie pomocy
- zaświadczenie ze szkoły czy uczelni potwierdzające fakt kontynuowania nauki z zaznaczeniem trybu nauki i przewidywanego terminu jej zakończenia
- wywiady środowiskowe dotyczące rodziców biologicznych (w przypadku śmierci rodziców akty zgonu)
- zaświadczenie o zdolności do samodzielnej egzystencji w przypadku osób opuszczających młodzieżowe ośrodki socjoterapii lub dom pomocy społecznej
Placówka opiekuńczo-wychowawcza zapewnia dzieciom i młodzieży – pozbawionym całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej oraz niedostosowanie społeczne dzienną lub całodobową, ciągłą bądź okresową opiekę i wychowanie. Wspiera również działania rodziców w wychowaniu i sprawowaniu opieki.
- placówki wspierające dziennie – zapewniają pomoc rodzinie i dzieciom sprawiającą problemy wychowawcze, zagrożonym demoralizacją, przestępczością lub uzależnieniami, wspierają rodzinę w wypełnianiu jej podstawowych funkcji, współpracują ze szkołami, Ośrodkami Pomocy Społecznej oraz innymi instytucjami.
- placówki interwencyjne zapewniają doraźną lub całodobowa opiekę, kształcenie dzieciom pozbawionym całkowicie lub częściowo opieki rodziców znajdującym się w sytuacji kryzysowej do czasu powrotu do rodziny biologicznej lub umieszczenia w rodzinie zastępczej czy innej placówce.
Istnieją dwa typy placówek interwencyjnych:
- placówki rodzinne zapewniają dzieciom częściowo lub całkowicie pozbawionym opieki rodziców całodobową opiekę i wychowanie w warunkach zbliżonych do domu rodzinnego do czasu powrotu dziecka do rodziny biologicznej lub umieszczenia go w rodzinie adopcyjnej lub też do czasu jego usamodzielnienia
- placówki socjalizacyjne zapewniają całodobową opiekę i wychowanie dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodzicielskiej , dla których nie znaleziono rodzinnej opieki zastępczej.
Dom Dziecka to ośrodek wychowawczy dla dzieci i młodzieży do 18 roku życia, pozbawionym opieki rodzicielskiej.
Rodzina zastępcza to forma prawnej opieki nad dziećmi i młodzieżą do 18 roku życia.
Wyróżnia się różne typy rodzin zastępczych ze względu na pokrewieństwo lub ilość dzieci umieszczonych w rodzinie.
Wywiad środowiskowy przeprowadzany jest przez pracownika socjalnego w miejscu zamieszkania danej osoby. Wywiad obejmuje informacje dotyczące warunków środowiskowych, sytuacji bytowej, przebiegu i oceny pracy zawodowej lub nauki, kontaktów ze środowiskiem lokalnym.
Na podstawie zebranych informacji pracownik socjalny planuje pomoc dla rodziny lub osoby usamodzielniającej.
Pracownik socjalny pracuje w środowiskach w których znajdują się osoby wymagające pomocy w samodzielnym funkcjonowaniu w społeczeństwie. Działa w oparciu o diagnozę społeczną.
Do jego zadań należy między innymi:
- praca socjalna
- kwalifikowanie osób do uzyskania świadczeń z tytułu pomocy społecznej
- udzielanie pomocy, wskazówek i informacji
- pomoc w rozwiązywaniu trudnych spraw czy sytuacji życiowych
- pobudzanie aktywności lokalnej
- współpraca i współdziałanie z innymi specjalistami
- inicjowanie nowych form pomocy osobom, które mają trudna sytuację
Kryteria dochodowe to dochód na osobę obliczany dla każdego gospodarstwa. Uzależnione jest od ilości osób w rodzinie oraz podlega okresowej weryfikacji.